>

بم

شهرستان بم یکی از شهرستان‌های استان کرمان در جنوب شرقی ایران است. مرکز این شهرستان شهر بم است. جمعیت شهرستان بم بنا بر سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران برابر 228٬۲۴۱ نفر بوده‌ است. این شهرستان از شمال به شهرستان کرمان، از غرب و جنوب غرب به شهرستان جیرفت و عنبرآباد و از شرق و جنوب شرق به شهرستان نرماشیر، فهرج و ریگان محدود می‌شود. مساحت شهرستان ۵۱۷۵ کیلومترمربع می‌باشد. ارتفاع شهرستان بم ۱۰۵۰ متر بالاتر از سطح دریا است و مساحت آن نیز ۱۷۷۵۵ کیلومتر مربع می‌باشد. آب و هوای بم گرم و خشک است، اما به علت مجاورت با کویر آب و هوای متغیری دارد، به‌طوری‌که گاهی اوقات در تابستان‌ها گرم‌ترین و در زمستان‌ها سردترین نقطه کشور گزارش شده ‌است. میزان بارندگی سالانه شهرستان بم به‌طور متوسط ۶۸ میلی‌متر است. 

مزیت های منطقه

مزيت‌سنجي و اولويت‌بندي كسب ‌وكارهاي موجود در هر شهرستان بر مبناي يک روش تحقيق انجام مي‌شود. در اين روش تحقيق، يک شناسنامه براي هر شهرستان و يک شناسنامه براي هر كسب ‌وكار تدوين مي‌شود. اين شناسنامه‌ها به عنوان ورودي به نرم‌افزار داده‌ شده و خروجي نرم‌افزار هم‌پوشاني اين دو شناسنامه و تعيين مشاغل مزيت‌دار شهرستان است. اين اولويت‌بندي‌ها توسط كارشناسان و افراد خبره هر شهرستان بازبيني و اصلاح مي‌شوند. یكي از منابع تحليل همين ليست مزيت‌سنجي اصلاح ‌شده ‌است. يكي ديگر از منابع تحليل، مصاحبه با كارشناسان و متخصصين حوزه اشتغال هر شهرستان است. در هر شهرستان با حداقل 3 نفر از اين افراد مصاحبه انجام مي‌شود. اين مصاحبه‌ها پياده‌سازي و ارزيابي مي‌گردد. در صورت وجود تناقض و ابهام بين اين 3 مصاحبه و ليست مزيت‌سنجي، مصاحبه‌هاي تكميلي و حتي مصاحبه بيشتر هم صورت مي‌گيرد تا تيم تحليل به نتيجه نهايي مطلوب دست‌ يابد. بنابراين خروجي هر شهرستان از تجميع مصاحبه‌ها و ليست مزيت‌سنجي حاصل مي‌شود. در ادامه تحليل شهرستان بم ارائه‌ شده ‌است.

 

تعیین کسب‌وکارهای مزیت‌دار شهرستان

همان‌طوري‌كه در قسمت قبل اشاره‌ شد مبناي تحليل، مصاحبه‌ها و ليست مزيت‌سنجي است. از بررسي اين دو منبع رسته‌هاي رايج و اولويت‌دار شهرستان تعيين شده ‌است. مبناي اين اولويت‌بندي، فراواني و ميزان اشاره افراد كارشناس به كسب‌ وكارهاي رايج در هر شهرستان و اولويتي كه اين مشاغل در ليست مزيت‌سنجي دارند، است. در هر رسته كسب ‌وكارهاي رايج به ترتيب اولويت مشخص شده ‌است. در تحليل به مشاغل موجود، مشاغل قابل توسعه و مشاغلي كه هنوز در شهرستان راه‌اندازي نشده و پتانسيل ايجاد آن‌ها در شهرستان وجود دارد، اشاره شده ‌است. مزيت‌هاي شغلي به ترتيب اولويت در ادامه آورده شده‌ است.

 

باغداری
صنعت
صنایع تبدیلی و تکمیلی
صنایع غذایی
دامداری
طیور
خدمات
زراعت
شیلات
صنایع دستی

 

 

· باغداری

باغداری یکی از حوزه‌های رایج در شهرستان بم است. تولید اشتغال توسط رسته باغداری بسیار زیاد می‌باشد و به اقتصاد شهرستان و فضای کسب و کار رونق می‌بخشد. کشاورزی و از جمله باغبانی در توسعه ملی و افزایش رفاه عمومی، فقرزدایی، تنوع بخشیدن و پایدار کردن الگوی توسعه شهری، توزیع درآمد و عدالت اجتماعی موثر است. در یک نگاه کلی می توان گفت نقش کشاورزی و به خصوص باغداری در کاهش فقر بسیار چشمگیر بوده و در برقراری الگوی صحیح توسعه شهری مؤثر است و در صورت بی توجهی به این بخش، توسعه شهرنشینی، الگوی متمرکز و ناسالمی به خود می‌گیرد که پیدایش شهرهای بزرگ با هزینه زندگی بسیار بالا مثال بارز آن است.

اگر چه در شهرستان بم به واسطه محدودیت منابع آبی و کیفیت پایین آب و کاهش سطح سفره های آب زیرزمینی به دلیل خشکسالی های متوالی، بخش کشاورزی با مشکلات و محدودیت هایی مواجه شده است اما با این وجود می توان با استفاده از روش های نوین و کاشت محصولات سازگار با منطقه اقتصاد کشاورزان را رونق بخشید. در ادامه به نمونه هایی از این محصولات قابل تولید در شهرستان بم پرداخته می‌شود[1].

خرما از جمله محصولات باغی است که به میزان زیاد در شهرستان بم کشت می شود و با آب و هوای این شهرستان سازگاری دارد[2]. خرما میوه ای است با ارزش غذایی بالا که به علت دارا بودن مواد قندی قابل توجه (حدود 70 درصد) علاوه بر مصرف غذایی، در صنعت نیز موارد استفاده فراوان دارد. مصارف مختلف خرما در صنعت شامل موارد خوراکی مانند شیره، شهد و شکلات خرما است. از ضایعات آن نیز در ترکیب خوراک دام و طیور، از برگ خرما در ساخت انواع ظروف بافتنی و حصیر و از تنه و چوب خرما در کارخانجات نئوپان سازی و کاغذ سازی و همین طور پوشش ساختمان‌ها و پل‌ها استفاده می کنند.

از جمله محصولات دیگری که در شهرستان بم کشت می شود و با آب و هوای این شهرستان سازگاری دارد و سوددهی مناسبی نیر دارد می توان به مرکبات اشاره کرد. مرکبات تولید شده در این شهرستان شامل لیمو شیرین، پرتقال و نارنج می شوند. برای تولید همه این مرکبات به دلیل بازار فروش خوب در داخل کشور و همچنین کشورهای اطراف مزیت وجود دارد.

با توجه به شرایط اقلیمی و نیز محدودیت منابع آبی در شهرستان بم این شهرستان از مناطق مستعد در استان کرمان برای توسعه کشت گلخانه‌ای است. گياهان براي داشتن رشد مطلوب نياز به شرايط خاصي از نظر شدت نور، دماي روزانه، دماي ‌شبانه، ميزان رطوبت نسبي هوا و رطوبت خاک دارند. براي توليد و پرورش تجاري گياهان با کيفيت بالا و در تمام طول سال بايد شرايط محيطي مطلوب مهیا شده و عوامل خسارت زا نظير آفات و بیماری ها، باد، طوفان هاي ويرانگر، سرما و يخبندان کنترل شوند. گلخانه محیطی است که به راحتی می توان در داخل آن شرایط محیطی را تحت کنترل درآورد و به سمت رشد مطلوب گیاه سوق داد. گلخانه‌ها که از نظر اندازه متغیرند گیاهان را از سرمای بیش از حد زمستان یا گرمای بیش از حد تابستان حفظ می‌کنند. کشاورزی در گلخانه ها نسبت به کشاورزی در فضای آزاد و در زمین های کشاورزی دارای دردسر و مشکلات کمتری است، به علاوه بازه زمانی برای به ثمر نشستن و برداشت محصولات نیز نسبت به کشاورزی سنتی، کوتاه تر است؛ اما با این وجود پرورش گلخانه ای محصولات نیز نیاز به مراقبت های خاص خود دارد. در حال حاضر بیشتر صیفی جات تولیدی شهرستان بم در فضای آزاد تولید می شود، ولی به منظور مدیریت منابع آبی و بهره وری بیشتر در زمینه تولید محصولات خارج از فصل که سوددهی بالایی دارند، توصیه می گردد تا در زمینه احداث گلخانه در این شهرستان سرمایه گذاری گردد. به این ترتیب می توان محصولاتی نظیر انواع صیفی جات همچون خیار، گوجه فرنگی، بادمجان و... را در محیط گلخانه پرورش داد. بازاریابی مناسب و عرضه به موقع محصولات موجب می شود تا بازگشت سرمایه سریعتر اتفاق بیفتد و نزدیک شدن به موفقیت سرعت بیشتری بگیرد. علاوه بر تولید صیفی جات، تولید گل های زینتی نیز در گلخانه های شهرستان انجام می شود. گل های گلخانه ای که در این شهرستان تولید می شوند، به استان های دیگر ارسال می شود و بازار فروش خوبی نیز دارند.

از جمله فعالیت‌های دیگری که در شهرستان بم انجام شده است و به دلیل مصرف کم آب و بازار فروش مناسب مورد توجه واقع شده، پرورش گل محمدی است. گل محمدی، گیاهی مقاوم به کم آبی، آفات و امراض است، که علاوه بر خواص درمانی، دارای مزیت‌های اقتصادی فراوانی مانند ارزش صادراتی، جذب گردشگر و اشتغال زایی است. غنچه خشک، مایع گلاب، روغن و اسانس، فرآورده‌های برگرفته از گل محمدی است که علاوه بر عرضه در بازارهای داخلی، قابلیت صادرات به کلیه کشورهای جهان را دارا است؛ بنابراین کار کردن در این زمینه مزیت دارد.

از دیگر کسب و کارهای حوزه باغبانی در این شهرستان می توان به نهالستان های مرکبات اشاره کرد که با توجه به کشت این محصولات در شهرستان بازار فروش مناسبی دارد و می توان در این حوزه نیز سرمایه گذاری مناسبی انجام داد و به سوددهی خوبی نیز دست یافت.

در شهرستان بم پرورش قارچ نیز به صورت محدود انجام می شود که گسترش کشت آن در شهرستان می تواند سوددهی خوبی را به همراه داشته باشد. فعالیت بیشتر در این حوزه در صورت ایجاد بازار فروش کافی دارای مزیت خواهد بود. قارچ غنی از پروتئین و ویتامین است و همین امر باعث شده که جایگزین مناسبی برای گوشت باشد. در برخی از شهرها و روستاها به دلیل عدم آشنایی با فواید قارچ، میزان مصرف این محصول پایین است که می توان با تبلیغ و معرفی این محصول، میزان مصرف را افزایش داد. همچنین پرورش قارچ از شغل هایی است که می توان با سرمایه اولیه کم و محیط کوچک شروع کرد.

با توجه به ساختار خاک و کیفیت آب، کشاورزان این منطقه اقدام به احداث باغات پسته در این شهرستان کرده اند. شرایط فعلی شهرستان بم نشان دهنده ظرفیت بالای این شهرستان برای توسعه باغات پسته است. اصولا درخت پسته از ۷ تا ۹ سال پس از کاشت نهال و پیوند، شروع به دادن محصول می‌نماید. کسانی که قصد احداث باغ پسته را دارند برای داشتن سود اقتصادی باید کمی صبور باشند. کیفیت آب مصرفی برای آبیاری درخت پسته به گونه ای است که در کاشت سایر محصولات کشاورزی با آن آب غیر ممکن یا غیر اقتصادی است. آگاهی از اقلیم و آب و هوای مناسب برای درخت پسته یک امر حیاتی قبل از احداث باغ است. شرایط مناسب آب و هوایی برای کاشت نهال پسته اقلیم گرم و خشک در تابستان (گرمای سوزان نباشد) و زمستان سرد و معتدل است. انتخاب پایه مناسب نکته دیگری است که لازم است در نظر گرفته شود. یک پایه پسته قوی و ایده آل باید نسبت به بیماری های مختلف مقاوم و دارای رشد بالایی باشد و همچنین مقاومت و سازگاری زیادی در برابر کم آبی و شوری داشته باشد. محصول پسته به لحاظ اهمیتی که اندام های مختلف گونه های متعدد درختان پسته از نظر خوراکی و صنعتی دارد همواره حائز اهمیت فراوانی است و انسان از میوه، پوست، هسته، برگ، ساقه و حتی صمغ آن نیز استفاده می‌کند.

از جمله محصولات دیگری که به میزان محدود در شهرستان بم کشت می شود و قابلیت توسعه کشت نیز دارد می توان به گیلاس، هلو، زردآلو، انجیر و به اشاره کرد که همگی دارای مزیت یکسانی هستند و کشت آن ها می تواند سوددهی مناسبی را برای شهرستان به همراه داشته باشد.

کشت انجیر در شهرستان بم به صورت محدود انجام می شود اما با توجه به سازگاری این درخت با شرایط آب و هوایی شهرستان امکان توسعه کشت آن در بم وجود دارد. نیاز آبی بسیار کم و سازگاری با محیط و استقامت در برابر گرما و خشک‌سالی از ویژگی‌های بارز این گیاه محسوب می‌شود. ازآنجاکه باغ‌های انجیر معمولاً در دامنه‌های شیب‌دار احداث می‌گردند، احداث چنین باغ‌هایی علاوه بر ایجاد اشتغال و پوشش گیاهی مناسب برای منطقه و بیابان‌زدایی، می‌تواند به کنترل سیلاب و جلوگیری از فرسایش خاک و استفاده بهینه از آب باران کمک کند.

 

· صنعت

مشاغل صنعتی از مهم ترین عوامل توسعه اقتصادی هر کشوری است، اما در کشور ما متأسفانه آن گونه که باید به آن توجه نشده است و لازم است از پتانسیل های هر شهرستان در این حوزه برای پیشرفت اقتصادی کشور استفاده شود. در شهرستان بم، تعداد زیادی واحد صنعتی در زمینه های مختلف وجود دارد اما پتانسیل های شهرستان نشان دهنده این موضوع است که همچنان برای ایجاد واحدهای صنعتی جدید ظرفیت وجود دارد.

با توجه به تعداد بالای روزهای آفتابی در این شهرستان و شدت بالای تابش نور خورشید، راه اندازی طرح نیروگاه خورشیدی به منظور تامین انرژی می تواند از جمله مزیت های سودمند این شهرستان باشد. در نیروگاه خورشیدی با استفاده از پنل‌های خورشیدی، انرژی خورشید را به الکتریسیته یا همان برق تبدیل می‌کنند. کاهش بارش در سال‌های اخیر و کمبود آب پشت سدها برای تولید برق، افزایش جمعیت و ساخت ‌و ساز و در دسترس بودن نور خورشید بدون پرداخت هزینه‌ای، سبب شده دولت اجازه اجرا و حمایت از طرح احداث نیروگاه خورشیدی را در خانه ها، کارخانه ها و... بدهد. همچنین با توجه به وزش بادهایی که در طول سال در این منطقه می وزد احداث نیروگاه های بادی نیز می تواند مزیت مناسبی داشته باشد و باعث افزایش سودآوری و درآمد در این منطقه شود.

در ادامه نیز می‌توان به مزیت تولید پوشاک اشاره کرد؛ زیرا این مورد ظرفیت لازم برای فعالیت در این منطقه را دارد. پوشاک از جمله پردرآمدترین صنایع موجود است و افراد زیادی در این صنعت فعالیت می کنند. همچنین با وجود شبکه های اجتماعی و رشد روز افزون این شبکه ها و نفوذ آن در میان مردم طی  سال های اخیر، تعداد مزون هایی که در زمینه پوشاک فعالیت می کند به طرز چشمگیری افزایش یافته است. از طرفی به دلیل این که در مناسبت هایی همچون عید نوروز و شروع مدارس افراد زیادی اقدام به خرید لباس می کنند و همین موضوع باعث می شود که بیش از پیش این صنعت رونق پیدا کند؛ بنابراین ایجاد و گسترش تولیدی های پوشاک نیز از کسب و کارهایی است که قابلیت سرمایه گذاری در شهرستان را دارد.

با توجه به رونق کشاورزی در شهرستان بم و نیاز به ادوات کشاورزی، سرمایه گذاری در زمینه تولید ادوات کشاورزی از صرفه اقتصادی خوبی برخوردار خواهد بود. فعالیت در این زمینه ضمن اشتغالزایی برای جوانان، درآمدزایی بسیار خوبی نیز به همراه خواهد داشت.

با توجه به تولید زیاد خرما در این شهرستان، احداث واحدهایی در زمینه تولید جعبه های خرما مزیت دارد[3]. توجه به نیاز شهرستان به این کالا و وارداتی که گاهی اوقات در این زمینه صورت می گیرد، سرمایه گذاری در زمینه تولید جعبه مقرون به صرفه به نظر می رسد. ضمن اینکه می توان بعد از تامین نیاز شهرستان، روی ارسال آن به خارج از شهرستان نیز فکر کرد.

در شهرستان بم کارخانه های بزرگی نظیر کرمان خودرو، مدیران خودرو، آرمان الکتریک، فوم، MDF، تولید قطعات خودرو و تولید قطعات بتنی و مصالح ساختمانی وجود دارد و به لحاظ صنعتی این شهرستان در جایگاه مناسبی در کشور قرار دارد.

 

· صنایع تبدیلی و تکمیلی

با وجود تنوع تولید محصولات کشاورزی در شهرستان بم، بررسی‌ها نشان می‌دهد که سالانه مقداری از این محصولات در مراحل کاشت، داشت و برداشت به ضایعات تبدیل می‌شوند. از سوی دیگر برداشت و یا تولید بسیاری از محصولات کشاورزی در یک بازه زمانی مشخصی رخ می‌دهد؛ اما مصرف آن‌ها در طی سال صورت می‌پذیرد؛ لذا توسعه صنایع تبدیلی در این شهرستان می‌تواند زمان استفاده از محصولات را افزایش دهد و از میزان ضایعات آن بکاهد. همچنین گسترش این صنایع موجب اشتغال‌زایی، ایجاد درآمد و جلوگیری از اتلاف و ضایع شدن محصولات در این شهرستان خواهد شد.

یکی از محصولاتی که به میزان زیاد در شهرستان بم تولید می شود خرما است که معمولا به صورت فله و بدون بسته بندی به سایر استان ها ارسال می شود؛ بنابراین می توان با بسته بندی این محصول ارزش افزوده حاصل از آن را به میزان قابل توجهی افزایش داد و باعث افزایش درآمد و سوداوری برای شهرستان شد.

در زمینه صنایع تبدیلی و تکمیلی، حوزه ای که در شهرستان بم قابلیت سرمایه گذاری دارد، ایجاد واحد تولیدی خوراک دام است. این واحد در صورتی که بتواند علاوه بر بازار فروش شهرستان در سایر نقاط نیز مشتری داشته باشد با سود سرشاری مواجه خواهد شد. با اجرای پروژه های صنعتی که از ضایعات کشاورزی خوراک دام تولید شود، هم غذای مورد نیاز دام‌ها تأمین می شود و شهرستان را به خودکفایی سوق می دهد و هم استفاده از مواد اولیه ارزانتر در تولید این محصول سبب خواهد شد تا قیمت تمام شده آن پایین تر و در نتیجه قیمت فروش آن نیز پایین باشد. تولید خوراک دام می تواند زمینه اشتغال خوبی را به طور مستقیم و غیر مستقیم برای افراد ایجاد کند.

میزان گوشت قرمز تولید شده در شهرستان بم زیاد است و علاوه بر تامین نیاز شهرستان و استان به استان های اطراف نیز ارسال می شود؛ ولی این گوشت تولید شده به صورت فله ای فرستاده می شود و در این بین رنگ و طعم آن تغییر می کند. بسته بندی نیز باید طوری باشد که گوشت را در مقابل نفوذ طعم، بو، رنگ و سایر عوامل خارجی محافظت کرده و از خشک شدن و تبخیر سطحی آن جلوگیری کرده و بتواند خواص حسی و ظاهری و سایر ویژگی‌های گوشت را حفظ و همچنین گوشت را در برابر آلودگی های میکروبی و سایر آلودگی ها نگهداری کند؛ بنابراین با توجه به رونق دامدرای در این شهرستان، بسته بندی گوشت قرمز صرفه اقتصادی خواهد داشت و هم امکان صادرات این محصولات را به سایر نقاط راحت تر می‌کند.

تولید کمپوست (افزودن کود شیمیایی به کود حیوانی) هم از کسب و کارهای خوبی است که قابلیت سرمایه گذاری را دارد؛ زیرا در این شهرستان کشاورزی و دامداری به حد مطلوبی انجام می‌شود؛ لذا مشکلی در خصوص تولید و بازار مصرف این مورد وجود ندارد. كود حيواني علاوه بر تأمين قسمتي از نياز غذایي محصول، ساختمان فيزيكي خاك را بهبود بخشيده تا ريشه محصول بهتر بتواند تنفس كند و فضاي بهتري را برای رشد و گسترش ريشه در اختيار داشته باشد؛ بنابراین طرفداران زیادی مخصوصا در بین باغداران دارد.

با توجه به اینکه کشت گندم در این منطقه صورت می‌گیرد، اما کارخانه آرد جهت فرآوری گندم در این شهرستان وجود ندارد؛ بنابراین وجود کارخانه آرد از جمله مواردی است که این شهرستان به آن نیاز دارد.

با آسیاب کردن گندم، جوانه و سبوس یا همان پوسته از بخش آردی آن تفکیک می‌گردد و لذا آرد با توجه به میزان سبوس جدا شده از آن به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌گردد. از انواع آرد می‌توان به آرد قنادی، آرد ستاره، آرد سبوس گرفته و آرد کامل اشاره نمود و از این میان آرد کامل به لحاظ میزان سبوس بالای آن، دارای ارزش غذایی قابل توجهی است. از طرفی ایران از جمله کشورهایی است که سرانه مصرف آرد و تولید نان در آن بالاست.

لازم به ذکر است که در صورت دقت نکردن به بازار فروش و ظرفیت شهرستان، مشاغلی که در این حوزه نام برده شد با مسئله اشباع روبه رو خواهند شد؛ بنابراین در نظر گرفتن نیاز و ظرفیت شهرستان و همچنین بازار فروش در شهرستان های اطراف در زمینه راه انداری این مشاغل مهم است.

 

· صنایع غذایی

راه‌اندازی کسب و کار فرآوری محصولات کشاورزی مهم ترین روش برای ایجاد اشتغال پایدار و عاملی مهم در توسعه پایدار امنیت غذایی شهرستان محسوب می‌شود. ایجاد صنایع غذایی در شهرستان بم، علاوه بر اشتغالزایی، باعث ارتقای سطح درآمد ارزی کشور نیز می‌شود که کاهش هدررفت محصولات کشاورزی و ایجاد ارزش افزوده از منابع را تا حد امکان، ممکن می‌سازد.

با توجه به اینکه در شهرستان بم سالانه مقدار زیادی خرما تولید می شود؛ بنابراین احداث واحدی جهت فرآوری خرما در شهرستان بم مزیت خواهد داشت. فرآوری‌های متداول از خرما نظیر تولید شیره خرما، شهد خرما، سرکه خرما، چیپس خرما، قند مایع خرما، قهوه خرما، شکلات، نان و لواشک خرمایی مزیت تولید دارند، البته فرآوری خرما در همه موارد برای شهرستان قابلیت فعالیت دارد.

در شهرستان بم کشت گیاهان دارویی و همچنین گیاهان دارویی خودرو به میزان زیاد است و فعالیت در حوزه فرآوری این گیاهان به دلیل بازار مصرف بسیار خوب دارای مزیت است و می توان به سوددهی خوبی رسید. در واقع فرآوری گياهان دارويي، علاوه بر ارزش افزوده، نياز به سرمايه‌گذاري زيادي نداشته و مي‌تواند نقش مهمي در کارآفرینی داشته باشد. یکی از فرآوری‌های گیاهان دارویی تولید عرقیات است. تولید عرقیات دارای تکنولوژی و دانش فنی پیچیده‌ای نمی باشد و می‌توان به راحتی در این حوزه وارد شد. همچنین احداث واحدی برای بسته بندی این محصول نیز سوددهی خوبی خواهد داشت.

از جمله سوغات های محلی این شهرستان می توان به کلمپه و قاووت اشاره کرد که در سطح شهرستان و استان طرفداران زیادی دارد؛ بنابراین می توان با افزایش تولید این محصولات به سودآوری بیشتری در این زمینه فکر کرد و درآمد مناسبی را نیز به دست آورد.

 

· دامداری

مشاغل حوزه دامداری یکی از جمله فعالیت های کسب و کاری است که در سطح گسترده‌ای در شهرستان بم انجام می شود. سود اقتصادی حاصل از دامداری برای مردم این شهرستان مناسب است و علاوه بر آن در تامین غذایی مردم منطقه نقش مهمی دارد. از آن جایی که حوزه دامداری با یکی از مهم ترین نیازهای انسان، یعنی نیاز به منابع غذایی و خصوصا منابع پروتئینی مرتبط می‌باشد، توجه به آن امری ضروری است. فعالیت در این حوزه شغلی و افزایش بهره وری در آن، می تواند عاملی برای توسعه صنایع غذایی، تبدیلی و تکمیلی در این شهرستان محسوب شود.

دامداری در شهرستان بم به دلیل شرایط آب و هوایی این منطقه و همچنین علاقه مردم از دیرباز تاکنون رونق خوبی داشته است. بیشتر جمعیت دام های این شهرستان را دام‌های سبک تشکیل داده اند و استفاده از دام‌های سبک در این شهرستان مزیت بیشتری نسبت به دام سنگین داشته است. در واقع اقلیم منطقه شرایط مناسبی را برای انجام فعالیت های دامداری اعم از پرورش گوسفند و بز و گاوهای شیری و پرواری فراهم نموده است. در ادامه به معرفی و مزیت دام هایی که در این منطقه ظرفیت پرورش دارند، پرداخته می شود. لازم به ذکر است که در زمینه پرورش دام های سبک و سنگین یاد شده، پرورش به روش صنعتی اگر چه سرمایه گذاری بیشتری را می طلبد اما می تواند شخص را با سود سرشاری مواجه سازد؛ بنابراین مزیت این روش با توجه به محاسنی که دارد، به مراتب بیشتر از دامداری سنتی است.

در سال‌های اخیر پرواربندی گوسفند به دلیل سودآوری بالا و ریسک کم، طرفداران بسیاری پیدا کرده و با اقبال عمومی مواجه شده است. در شهرستان بم پرورش گوسفند بومی انجام می شود. از مزیت‌های اقتصادی این کسب و کار می توان به اشتغالزایی در مناطق مختلف، تولید گوشت مرغوب و پشم اشاره نمود. گوسفند در مقايسه با ساير حيوانات به جيره نگهدارى کمترى احتياج دارد و بيشتر غذاى دريافتى را صرف رشد و نمو مى‌کند. همچنین نسبت به سایر دام‌ها مثل بز و طیور، مقاومت خوبی به بیماری‌ها و شرایط نامناسب رطوبتی و دمایی دارد؛ بنابراین میزان تلفات در این دام بسیار پایین‌تر بوده و ضرر اقتصادی کمی را از این جهت به دامدار وارد می‌کند. پرواربندی گوسفند نیاز به تجهیزات ارزان قیمتی داشته و به دلیل ریسک کم و بازگشت سریع سرمایه در کوتاه مدت، از جذابیت مالی مطلوبی برخوردار است. طرح پرواربندی گوسفند از نظر اقتصادی ظرفیت بالایی داشته و به دلیل نیاز مداوم بازار به گوشت گوسفند و میزان تولید کم آن در داخل کشور، تقاضا برای گوشت گوسفند پا برجا بوده و هر میزان تولید به راحتی به فروش خواهد رسید؛ از این رو بحث رقابت در این حوزه چندان مطرح نبوده و جزء دغدغه‌های پرورش‌دهندگان نیست.

در زمینه پرورش بز بومی نیز در شهرستان بم مزیت وجود دارد. به طورکلی بز به‌عنوان یک حیوان اهلی نشخوارکننده جهت تولید شیر و گوشت در مناطق مختلف پرورش داده می‌شود. جثه کوچک، کم توقع بودن و مقاومت در برابر بیماری‌ها و شرایط سخت محیطی، باعث شده تا بز به‌عنوان حیوانی محبوب در بین دامداران تلقی شود. در نقاط مختلف از این حیوان علاوه بر تولید شیر و گوشت، جهت تولید پوست و الیاف مویی نیز استفاده می‌شود.

علاوه بر ظرفیت بالای شهرستان در زمینه پرورش دام سبک از نژادهای مختلف، برای پرورش دام های سنگین گوشتی و شیری بومی نیز پتانسیل مناسبی در شهرستان بم وجود دارد. در شهرستان بم پرورش گاو بومی و جرسی انجام می شود[4]. امروزه با توجه به رشد جمعیت کشور و نیاز روزافزون جامعه به گوشت و مواد گوشتی و نقش مهم این محصولات در تامین پروتئین و غذای افراد جامعه، پرورش دام های پر بازده به منظور افزایش تولید و خودکفایی غذایی کشور، امری لازم و ضروری است. گاوهای بومی به لحاظ تنوع و اختلاف ژنتیکی، ویژگی های خاص نژادی و مقاومت های طبیعی ایجاد شده در آن ها طی قرن ها زیست در شرایط سخت محیطی و آب و هوایی مختلف به عنوان یک منبع عظیم تولید شیر و گوشت می تواند نقش موثر در تامین مواد پروتئین حیوانی و اقتصاد جامعه ایفا نماید. پوست گاو به عنوان یک محصول با ارزش دامی در صنعت چرم‌سازی استفاده می‌شود و حتی شاخ، سم و فضولات این حیوان نیز ارزش اقتصادی داشته و به روش های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.

از جمله دیگر رشته های دارای مزیت برای اجرا در شهرستان بم، پرورش زنبورعسل است که در حال حاضر با شرایط خشکسالی می تواند به عنوان یک کسب و کار خرد مورد توجه قرار گیرد. پرورش زنبور اگر همراه با رعایت اصول علمی صورت پذیرد، می تواند پیشه‌ای سودآور باشد. زندگی این حشرات به سبک کلنی باعث شده تا پرورش دهندگان زنبور از اشتغالی پایدار بهره مند شوند چرا که میزان بالای زاد و ولد زنبورها باعث سودآوری بیشتر برای پرورش دهندگان خواهد شد. بر خلاف افکار عمومی که تصور می کنند مهمترین فایده زنبورعسل، تولید عسل و سایر محصولات و فراورده های مرتبط با شهد و عسل است، در واقع بالغ بر 90 درصد فواید زنبورعسل مربوط به فعالیت گرده افشانی است. عدم فعالیت زنبورها و دیگر حشراتی که گرده افشانی را انجام می دهند باعث عدم باروری و نابودی تدریجی گیاهان و درختانی که برای گرده افشانی به این حشرات وابسته اند می شود. افراد با تجربه معمولا در کنار پرورش زنبور عسل به کشاورزی و تولید محصولات زراعی می پردازند، زیرا با ادغام این دو فعالیت علاوه بر تامین مواد غذایی برای زنبورها به دلیل کیفیت در گرده افشانی، به کشت و زراعتی با کیفیت و محصولی بی نظیر نیز دست خواهند یافت.

 

· طیور

امروزه یکی از معیارهای پیشرفت جوامع، وضعیت تغذیه به ویژه تغذیه پروتئین توسط افراد آن جامعه است. وظیفه متخصصین علوم دامی تولید پروتئین با حداکثر کیفیت و عملکرد و حداقل هزینه و بار محیطی می باشد. فراورده های طیور از مهم ترین منابع پروتئینی در اغلب کشورها هستند، به طوری که تولید و مصرف آن ها در اغلب کشورها با سرعت روزافزون در حال افزایش است. در این زمینه برای پرورش بسیاری از طیور شرایط مساعدی در شهرستان بم وجود دارد، اما نکته مهم و قابل توجه، بازاریابی جهت فروش محصولات تولیدی است. در واقع وجود بازار فروش دائمی و مطمئن می تواند زمینه را برای گسترش طرح های پرورش طیور چه به صورت سنتی و چه صنعتی فراهم نماید؛ بنابراین طیوری که به آن پرداخته می شوند، به شرط بازازیابی مناسب مزیت پرورش دارند.

در شهرستان بم مرغداری‌های صنعتی و نیمه صنعتی برای پرورش مرغ های گوشتی وجود دارند. از مزیت‌های اقتصادی پرورش مرغ گوشتی می توان به بازار مطمئن‌تر گوشت مرغ، بازگشت سریع سرمایه و دسترسی نسبتاً آسان به مواد اولیه و خوراک اشاره کرد.

همچنین در این شهرستان تولید مرغ تخم گذار نیز دارای مزیت است و با توجه به اینکه پرورش مرغ تخمگذار علاوه بر اینکه به تامین منابع غذایی طبیعی و رونق تولید کمک می کند نقش به‌سزایی در امر اشتغالزایی، بهبود وضع اقتصادی و خودکفایی در تولید محصول ارگانیک و طبیعی را ایفا می کند، در نتیجه ایجاد واحدهایی برای پرورش مرغ تخمگذار در شهرستان دارای مزیت است و می توان در این حیطه فعالیت کرد.

پرورش شترمرغ و بلدرچین هم اکنون به صورت محدود در شهرستان انجام می‌شوند؛ اما ظرفیت های سرمایه گذاری و توسعه را دارند. شترمرغ در گروه پرندگان طبقه بندی شده و گوشت آن جزء گوشت‌های قرمز محسوب می‌شود که نسبت به دیگر گوشت‌های قرمز کم چرب‌تر و سالم‌تر است به طوری که ۹۰ درصد آن قابلیت هضم داشته و بعد از گوشت ماهی در رتبه دوم قرار دارد. پوست این پرنده از بهترین نوع چرم بوده و مقاومتش 3 برابر چرم گاو است و ظرافت خاصی دارد و در تولید کیف و کفش با قیمت بالا به کار می رود. علاوه بر آن، از پر و تخم شترمرغ، ناخن و قرنیه چشم آن برای مصارف صنعتی، دارویی، زینتی و نیز تولید نخ بخیه استفاده می شود. همچنین با استفاده از پوکه تخم این پرنده در زمینه صنایع دستی و خلق آثار هنری، می توان اشتغال‌زایی کرد.

بلدرچین پرنده ای با جثه کوچک است که در برابر بسیاری از بیماری ها مقاوم است. پرورش بلدرچین به دلیل هزینه های جاری پایین، اشباع نبودن بازار فروش، کوتاه بودن دوره پرورش (40 روز) و عدم پرورش انحصاری توسط شرکت های بزرگ دارای مزیت است. محصولات این پرنده شامل گوشت، تخم بلدرچین و کود است. گوشت و تخم این پرنده دارای ارزش غذایی و دارویی و همچنین سرشار از پروتئین است.

 

· خدمات

تنوع در حوزه مشاغل خدماتی بسیار زیاد است و حرفه های زیادی را در برمی گیرد که میزان سودآوری حرفه ها با توجه به نیاز و ظرفیت منطقه با یکدیگر تفاوت هایی دارد. برای مثال گردشگری از فعالیت هایی است که با سودآوری بسیاری همراه است و در شهرستان بم نیز ظرفیت های بسیار خوبی برای سرمایه گذاری در زمینه گردشگری وجود دارد. ارگ بم، تل آتشین دارستان بم، بازار سنتی سرپوشیده، روستای ییلاقی مرغک و منطقه حفاظت شده شیرکوه از جمله جاذبه های دیدنی شهرستان بم هستند که مورد استقبال مردم واقع می‌شوند؛ اما خوشبختانه در زمینه تعداد رستوران و هتل در شهرستان بم کمبودی وجود ندارد. همچنین در شهرستان بم به تعداد کافی سینما، پارک و شهربازی وجود دارد و پتانسیل افزایش تعداد آن ها در شهرستان وجود ندارد.

در شهرستان بم در زمینه کسب و کار صافکاری و رنگ کاری شرایط مناسبی وجود دارد زیرا در این شهرستان این کسب و کارها هنوز گسترش نیافته اند و می توان با ورود به این کسب و کارها درآمد خوبی را کسب کرد.

 

· زراعت

بخش زراعت در روند رشد و توسعه اقتصادی نقش‎های متعددی بر عهده دارد که از جمله مهم‎ترین آن‎ها می‎توان تامین مواد خام و اولیه مورد نیاز صنایع بالادستی، تامین نهاده‎هایی مانند نیروی کار، مصرف تولیدات سایر بخش‏های صنعتی از قبیل کودها و سموم شیمیایی و ماشین‌آلات کشاورزی، ارزآوری برای کشور و تامین مالی سایر بخش‎های زیربنایی را نام برد. در این قسمت نیز به بررسی محصولات زراعی متناسب با شرایط موجود در منطقه پرداخته می شود و مزایای کشت هر کدام به تفکیک آورده می شود.

توسعه کشت گیاهان دارویی به دلیل داشتن آستانه تحمل بالا در برابر تنش های محیطی و نیاز کم به منابع آبی حرکتی هوشمندانه و در خور توجه است. تقاضای مصرف گیاهان دارویی به علت روی گردانی از داروهای شیمیایی و یا حتی استفاده برخی از این محصولات در تولیدات کارخانه‌های بزرگ دارویی همواره رو به افزایش است. از این گیاهان نه تنها برای درمان بیماری‌ها بلکه در صنایع کنسروسازی، نوشابه سازی، ‌عطرسازی و غذایی نیز استفاده می‌شود. امروزه افراد زیادی به استفاده از گیاهان دارویی متمایل شده اند. خواص بی نظیر این گیاهان و نداشتن عوارض جانبی ناشی از مصرف باعث شده تا افراد زیادی به صور مختلف از آن ها استفاده کنند. به همین جهت به کشت گیاهان دارویی می توان به چشم یک مزیت پر سود نگریست. از آن جا که این گیاهان برای کشت به مراقبت خاص و شرایط حساسی نیاز ندارند، می توان روی کشت آن ها سرمایه گذاری کرد. گیاهان دارویی و زیره سبز در اراضی شهرستان بم کشت می شوند و می توان در زمینه توسعه کشت آن ها اقدام کرد و به سوددهی مناسبی دست یافت[5].

زیره سبز با کمترین نیاز آبی یکی از مهمترین انواع گیاه دارویی محسوب می‌شود که به سبب اهمیت، خواص دارویی و درمانی و نقش آن در ارزآوری، به عنوان طلای سبز شناخته شده است. با کشت این گیاه در مناطقی که با محدودیت آب مواجه هستند، می‌توان به منظور افزایش بهره وری آب و توسعه پایدار بخش کشاورزی گام مؤثری برداشت. زیره گیاهی است که در برابر آفات مقاوم بوده و نیاز اندک به آب، دوره رشد کوتاه، خواص دارویی و درمانی و ایجاد تعادل زمانی فعالیت کشاورزان و ماشین‌آلات کشاورزی از مهمترین عوامل رغبت کشاورزان به کشت این محصول است.

از جمله محصولات دیگری که در شهرستان بم به صورت محدود کشت می شود و قابلیت توسعه کشت نیز دارد می توان به زعفران اشاره کرد. مقاومت زعفران در برابر سرما زیاد است و به آب کمی نیاز دارد. زعفران به علت داشتن رنگ زیبا، عطر و طعم بسیار مطبوع، در صنایع غذایی کاربرد دارد. دمنوش زعفران آرام بخش بوده و استرس و نگرانی را برطرف می‌کند. کسب و کار کشت زعفران به علت خاصیت ضد سرطانی این گیاه اهمیت دو چندان پیدا می‌کند. ایران اولین کشور تولیدکننده زعفران است که قریب به 90 درصد از زعفران جهان را تأمین می کند. مصرف زعفران در کشور بالا است؛ بنابراین با کشت زعفران نه تنها می توان نیاز منطقه زیرکشت را تامین کرد بلکه در سراسر ایران نیز مشتری دارد.

کشت گندم از گذشته تاکنون به روش آبی و دیم در این شهرستان انجام شده است و همچنان برای توسعه آن مزیت وجود دارد. گندم در بازه زمانی حدودا هشت ماهه به ثمر نشسته و به مرحله سود دهی می رسد و در دو نوع بهاره و پاییزه کشت می‌شود که محصول دهی پاییزه آن بیشتر است. علاوه بر خود گندم، کاه آن نیز جهت تغذیه دام مورد استفاده قرار می گیرد و مشتری خاص خودش را دارد و بعد از برداشت محصول، زمین آن نیز چراگاه گوسفندان خواهد شد. همچنین کشت گندم مورد حمایت های دولت واقع شده و کود شیمیایی و بذر نیز به شکل یارانه ای در اختیار کشاورزان قرار می گیرد؛ بنابراین توسعه این کشت توجیه اقتصادی دارد.

کشت یونجه در شهرستان بم به صورت محدود صورت می گیرد اما قابلیت افزایش سطح زیر کشت این محصول وجود دارد. این محصول را می توان به میزان بیشتری در شهرستان تولید و کسب سود کرد. در میان گیاهان علوفه ای، یونجه به دلیل ارزش غذایی بالا و عملکرد خوب آن از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین یونجه به علت وجود باکتریهای ریزوبیوم در ریشه های خود قادر به تثبیت ازت هوا بوده و به این طریق باعث باروری خاک می شود. از طرفی دیگر یونجه گیاهی چندساله است و تا چند سال می توان آن را برداشت کرد؛ بنابراین توسعه این کشت توجیه اقتصادی داشته و امکان تامین بخشی از علوفه مورد نیاز دام، فراهم می‌شود که علاوه بر ایجاد اشتغال مولد و حصول درآمد مناسب برای زارعین، در استفاده بهینه از ظرفیت های پرورش دام نیز موثر خواهد بود و نیاز شهرستان برای وارد کردن نهاده های مورد نیاز دام از سایر مناطق را برطرف خواهد کرد. در مورد کشت یونجه باید به این نکته توجه شود که این محصول نیاز آبی بالایی دارد و در صورت کشت باید منابع آبی منطقه مد نظر قرار گیرد و همچنین از سیستم های نوین آبیاری جهت آبیاری آن استفاده شود.

 

· شیلات

شیلات از حوزه های شغلی سوددهی است که ظرفیت بسیار خوبی برای آن وجود دارد که اگر از این ظرفیت های شیلاتی استفاده شود سودآوری مناسبی به همراه خواهد شد. در شهرستان بم به دلیل وقوع خشکسالی های اخیر و کاهش نزولات جوی، منابع آبی زیرزمینی و سطحی افت داشته است و به همین سبب فعالیت در زمینه شیلات هم به صورت کاملا محدود در شهرستان انجام شده است اما در صورتی که منابع آبی تامین شود و یا از استخرهای دومنظوره کشاورزی برای این منظور استفاده گردد، می توان در زمینه پرورش ماهیان سردابی و گرمابی مانند قزل آلا و کپور در شهرستان بم فعالیت نمود.

ماهی قزل‌آلا مناسب‌ترین ماهی سرد آبی جهت پرورش است، زیرا آسان‌تر به غذای دستی عادت کرده و نسبت به درجه حرارت و کیفیت آب، حساسیت کمتری دارد. از این ماهی می‌توان جهت ماهی‌دار کردن آبگیرهای طبیعی استفاده نمود. به دلیل وجود تعداد زیادی مراکز تکثیر ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان در کشور، در طول سال بچه ماهی مورد نیاز مزارع پرورشی در اوزان مختلف مهیا می‌شود. از طرفی وجود کارخانه‌های متعدد تولید غذای ماهی قزل‌آلا باعث شده تا عمده‌ترین اقلام مورد نیاز مزارع پرورشی به‌راحتی قابل تأمین باشد. ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان مانند سایر آزادماهیان دارای گوشتی لذیذ است که طرفداران زیادی دارد و طعم و مزه این ماهی حتی در بین کسانی که کمتر ماهی را به‌عنوان غذای اصلی خود مصرف می‌کنند، خوشایند است.

ماهیان گرمابی در محدوده دمایی 27-20 درجه سانتیگراد بهترین رشد را دارند. بزرگ‌ترین خانواده ماهيان آب شيرين، کپورماهیان هستند. این ماهی در مقایسه با سایر گونه‌های پرورشی در آب‌های گرم و معتدل، ارزشمندترین ماهی از لحاظ اقتصادی است و نیز ارزش‌های تغذیه‌ای فراوانی دارد؛ ازاین‌رو آموزش توسعه پرورش این ماهی می‌تواند در راستای تأمین غذای جمعیت شهرستان و نیز افزایش سطح معیشتی مردم مؤثر باشد.

 

· صنایع دستی

صنایع دستی چکیده و ثمره ذوق و هنر هنرمندان و صنعتگرانی است که با دستان پرتوانشان روح و جان فرهنگ و هنر به یادگار مانده از نیاکان خویش را جاودانه می‌سازند. در شهرستان بم در زمینه تولید صنایع دستی فعالیت هایی صورت می گیرد که در صورت حمایت و سرمایه گذاری بیشتر می تواند سودآوری خوبی در پی داشته باشد. از جمله کسب و کارهایی که در این شهرستان در زمینه صنایع دستی فعالیت بیشتری صورت می گیرد می توان به قالی بافی و گلیم بافی اشاره کرد.

قالیبافی از مشاغل خانگی پردرآمدی است که تسهیلات خوبی به آن تعلق می گیرد. بسیاری از زنان خانه دار این هنر را یک فرصت شغلی مناسب می‌دانند چون در کنار کارهای روزمره می توانند به این کار بپردازند و درآمد خوبی کسب کنند. از آن جایی که قالی انواع مختلفی دارد می توان با آموختن دانش آن، محصولات متنوع و متناسب با ذوق و سلیقه افراد تولید و به بازار عرضه کرد. همچنین با تولید فرش با کیفیت می توان به صادرات در این زمینه نیز فکر کرد. این کسب و کار را می توان در فضای کوچک و با سرمایه اولیه کم راه انداخت و با فروش محصول و افزایش مشتری، این کار را گسترش داد و زمینه اشتغال بسیاری از جوانان را فراهم کرد. همچنین دوخت کیف سنتی از دیگر صنایع دستی شهرستان بم است که در صورت حمایت و بازار فروش مناسب می توان فعالیت در این حوزه را گسترش داد.

گلیم به عنوان یکی از قدیمی ترین دست بافت‌های بشر، از شاخه هاي قاليبافي است و در آن از طرح هاي مختلف محلي استفاده مي شود. هر چند در گذشته گلیم به عنوان یک زیرانداز شناخته و بافته می شد اما امروزه با توجه به زیبایی نقوش و کیفیت بافتی که دارد از آن در هنرهای تلفیقی همچون روکش های مبلمان، دوخت کیف های چرمی، وسایل تزیینی و غیره استفاده های بسیاری می شود.

بعد از موارد فوق می‌توان به مزیت هایی مانند حصیربافی، سوزن دوزی، جاجیم بافی، چرم دوزی، معرق کاری، منبت کاری و میناکاری اشاره کرد که در حال حاضر توسط برخی از مردم شهرستان انجام شده و در صورت وجود بازار مصرف، همچنان جای کار داشته و می‌توان این تولیدات را افزایش داد.

در انتهای تحلیل یک لیست مزیت‌سنجی 53 تایی در جدول زیر ارائه ‌شده ‌است. این جدول مشاغل فوق را در کنار هم نشان می‌دهد.

 

 

مشاغل

مزیت

احداث نخلستان

1

احداث باغ مرکبات

2

پرورش گوسفند بومی

3

گلخانه صیفی جات

4

کاشت گل محمدی

5

بسته بندی خرما

6

فرآوری خرما

7

تولید خوراک دام

8

بسته بندی گوشت قرمز

9

کشت گیاهان دارویی

10

کشت زیره

11

پرورش مرغ گوشتی

12

پرورش مرغ تخم گذار

13

گلخانه گل های زینتی

14

پرورش بز بومی

15

پرورش گاو بومی

16

احداث نیروگاه خورشیدی

17

احداث نیروگاه بادی

18

فرآوری گیاهان دارویی

19

تولید سوغات محلی مثل کلمپه و قاووت

20

کشت زعفران

21

کشت گندم

22

پرورش گاو جرسی

23

احداث نهالستان مرکبات

24

پرورش قارچ

25

احداث باغ پسته

26

کارگاه تولید پوشاک

27

تولید ادوات کشاورزی

28

تولید کمپوست

29

احداث کارخانه آرد

30

تولید جعبه های خرما

31

قالی بافی

32

گلیم بافی

33

صافکاری

34

رنگ کاری

35

پرورش ماهی قزل آلا

36

پرورش ماهی کپور

37

پرورش شترمرغ

38

پرورش بلدرچین

39

حصیربافی

40

سوزن دوزی

41

جاجیم بافی

42

چرم دوزی

43

زنبورداری

44

معرق کاری

45

منبت کاری

46

میناکاری

47

احداث باغ گیلاس

48

احداث باغ هلو

49

احداث باغ زردآلو

50

احداث باغ انجیر

51

احداث باغ به

52

کشت یونجه

53